Ziekteperceptie een indicator voor herstelbeloop?

[Edwin de Raaij]

Beste collegae,

in de fysiotherapie behandelen wij mensen met een hulpvraag over het bewegend (dis)functioneren. De middelen die ons ter beschikking staan doen veelal een beroep op het aanpassingsvermogen (adaptatie) van de mens. Enerzijds zijn dit de fysiek biologische processen (o.a weefselherstel), anderzijds mentale aanpassingsprocessen (bv acceptatie). Veelal gebruiken wij termen als ‘herstelbelemmerende factor’ en ‘afwijkend beloop’ om ons handelen te legitimeren. Deze termen laten zich wat makkelijker invullen bij een belemmering op fysiek biologische nivo dan bij een belemmering op het mentale nivo. Nu speelt bij mij het idee om de ziekteperceptie vragenlijst IPQ-K te gaan gebruiken in onderzoek naar herstelbelemmerende factoren op het mentale nivo.
Mijn ervaring is dat ziekteperceptie een herstelbelemmerende factor kan zijn. Hebben jullie die ervaring ook? En zoja, bij welke problemen van het bewegend (dis)functioneren komt het met name voor?

[Ben]

kijk ook even naar deze abstract van Hans Heneweer:

“Spine. 2007 Mar 1;32(5):586-92. Related Articles, Links
Click here to read
Psychosocial variables in patients with (sub)acute low back pain: an inception cohort in primary care physical therapy in The Netherlands.

Heneweer H, Aufdemkampe G, van Tulder MW, Kiers H, Stappaerts KH, Vanhees L.

Research Department Lifestyle and Health, University of Professional Education, Utrecht, The Netherlands. – mailadres –

STUDY DESIGN: A prospective cohort study of patients with episodes of acute or subacute low back pain, seeking physical therapy in primary care, with follow-up at weeks 2, 4, 8, and 12. OBJECTIVES: To evaluate the association between psychosocial factors and the transition from acute or subacute low back pain to chronicity. SUMMARY OF BACKGROUND DATA: Psychosocial factors have long been thought to be associated with chronic pain only. Recent prospective studies, however, suggest that these factors may also be important in acute or subacute low back pain. METHODS: Demographic, psychosocial, and psychological baseline data were collected and analyzed from a sample of 66 acute or subacute patients with low back pain in order to predict the 3-month outcome. RESULTS: After 3 months, response rate was 85% (56 patients). Forty-five percent rated their current status as “not recovered.” Twelve percent reported work absenteeism. Using multiple regression analyses, baseline scores on the Acute Low Back Pain Screening Questionnaire, Pain Coping Inventory, Fear-Avoidance Beliefs Questionnaire, and Tampa Scale for Kinesiophobia were not significantly associated with non-recovery at 3 months. The only significant predictor at baseline was the subscale pain of the ALBPSQ, correctly classifying 80% of the patients. The relative risk for not being recovered was 3.72 (95% confidence interval, 1.63-8.52) for the subjects with high scores on the subscale for pain. Pain scores and scores on psychosocial variables at 12 weeks were not associated. CONCLUSIONS: The study strongly revealed pain-related items to be essential factors in the development of chronicity and long-term disability in primary care physical therapy. Health status at 8 weeks seems crucial in developing chronicity.”

[Edwin de Raaij]

Beste Ben,

dit onderzoek is kort besproken op FysioForum waarin jezelf ook een aandeel had.
Ik wil je graag vragen vanuit welke context je dit artikel koppelt aan het onderwerp in deze discussie. Ik vat nog niet zo goed hoe ik dat moet plaatsen. Wat ik er nu over kan zeggen is dat ziekteperceptie meer omvat dan bewegingsangst.

[Jeroen Kets]

Ooit las ik: herstel wordt voor een belangrijk deel bepaald door gedrag. Gedrag (therapietrouw en dagelijks gedrag) wordt primair bepaald door de ideeën (perceptie) van de patient,- niet door de mooie ideëen van de therapeut. Ik verdiep me daarom in de perceptie van mijn patiënt: perceptie van de klacht, van de therapie, van de therapeut, van de praktijk (zit ik hier goed), van over-/onderbelasting in het dagelijks leven (merkt de pt. daar iets van, wat betekent zo’n signaal dan voor hem/haar), van pijn, van lichaamssignalen voorafgaand aan pijn, van de hulpvragende/afhankelijke rol (als die heel vervelend is wordt informatie minder goed opgenomen), perceptie van emotionele factoren enz: allerlei gedragsbepalende factoren. Dit is voor mij een basis-uitgangspunt geworden in mijn werk. Ik koppelde het tot nu toe niet zo aan bepaalde aandoeningen; het zou meer een rol spelen bij chroniciteit, maar ook daar ben ik niet zeker van. Ik koppel het wel aan bepaalde persoonlijkheidstypen.

Vroeger dacht ik dat ik een pt. vaak wel ‘door’ had; tegenwoordig merk ik vaak dat ik zijn/haar perceptie vaak helemáál niet zo goed door heb: een mysterieus vat van (behoorlijk bepalende) ideeën! Het meetbaar maken met een vragenlijst als de IPQ-K lijkt me interessant, want objectiverend en efficiënt. Verdiepen in perceptie en gedragsverandering kost tijd en energie.

Het feit overigens dat in die IPQ-K-lijst het woord ‘ziekte’ zo vaak valt maakt haar m.i. wat minder toepasbaar: mensen ‘zijn’ niet ziek, maar ‘hebben’ pijn, of een klacht. Ziek = systemische toestand; pt. zal zich soms minder begrepen voelen door de lijstverstrekkende therapeut. (‘Zit ik hier wel goed?’)

[Edwin de Raaij]

Beste Jeroen,

je ervaring uit de praktijk wat betreft de relatie tussen perceptie en gedrag wordt ondersteund vanuit wetenschappelijk onderzoek van de laatste 2 decennia. Je gedachte om ziekteperceptie aan chroniciteit te koopelen is ook in die literatuur herkenbaar. Uit een recente publicatie blijkt dat de relatie tussen ziektepepceptie en het bewegend (dis)functioneren een zelfde patroon kent voor acute gezondheidsproblemen.
Deze kennis kan nuttig zijn om ook in de fysiotherapie te gaan toepassen. De eerste stap is onderzoeken of en hoe ziekteperceptie i.r.t. bewegend (dis)functioneren in de dagelijkse fysiotherapeutische praktijk eruit ziet.

Een ander aspect is hoe percepties het best te beïnvloeden cq te veranderen zijn. Onderzoek hiernaar staat nog in de kinderschoenen. Er zijn een handvol onderzoeken bekend, veel is nog niet duidelijk.

Het gebruik van de IPQ-K brengt mij geregeld tot het bijstellen van mijn eigen percepties over de patiënt. Het aardige is dat de lijst in 4 min. is in te vullen, de patiënt kan ook thuis de lijst invullen.
Zoals in het meetprotocol is aangegeven, is het legitiem om de term ‘ziekte’ in de vragen te vervangen door de actuele klacht of gzondheidsprobleem. Dit veranderd niets aan de kwaliteit van de lijst.
Waarom voor de term ‘ziekte’ is gekozen komt doordat de oorspronkelijke vragenlijst uit het Engels afkomstig is. Hierin wordt ‘Illness Perception’ gebruikt. Er is geen juist Nederlandstalig woord hiervoor.

[Edwin de Raaij]

Agelopen week een aantal concrete casussen tegengekomen waarbij de ziekteperceptie van de patiënt een bepalende rol speelde in de toegepaste interventie.

voorbeeld 1
Een mevrouw van 37 jaar meldde zich via DTF in verband met een acute lage rugpijn, ontstaan 5 dagen voor screening. Vanuit de analyse bleek het te gaan om een mogelijke protrusie/prolaps van de discus L4-5 met wortelprikkeling links. Mevrouw was al jaren bekend met 1-2 maal per jaar een kortdurende periode van acute lage rugpijn, welke binnen een paar dagen vanzelf verdween en waarvoor ze niet eerder hulp heeft gezocht. Haar hulpvraag was: Waarvoor gaat het ditmaal niet binnen een paar dagen over?
Op basis van haar ziekteperceptie begreep ik dat ze een niet reeële verwachting had ten aanzien van het herstel en de consequenties voor de korte termijn. In haar idee was er iets scheef geschoten, iets dat door mij recht gezet kon worden. Ze dacht volgende week gewoon weer normaal te kunnen functioneren. Op basis van de IPQ-K heb ik mijn informatie afgestemd op verandering van haar ziekteperceptie, met als doel het herstel de gelegenheid te geven zijn werk te doen.

voorbeeld 2
Een man van 52 jaar kwam na zijn vakantie bezorgd terug vanwege een toename van zijn nek en armpijn met tintelingen. Hij was voor de vakantie met redelijk succes door een collega een paar maal behandeld in verband net nekpijn en wortelprikkeling C6. Meneer is bekend met degeneratieve stoornissen van de CWK, welke de ruimte voor de wortel van C6 beperkt. Vanuit de IPQ-K bleek dat meneer geen herstel verwachte van de behandeling, en dat hij goed begreep wat er aan de hand was => hernia en in zijn beleving dus operatie. Bij navraag had meneer een gesprek gehad op de vakantie met iemand die precies dezelfde symptomen had en daar bleek een nekhernia de boosdoener. Gevolg was een operatie met blijvende uitval en beperkingen in het ADL. Mijn patiënt was ervan overtuigd dat hij dit nu ook had en hij maakte zich daarover zorgen. Hij wilde graag door naar het ziekeknhuis en dacht dat een operatie nodig was. Verder pratend bleek de toename van zijn klachten direct te zijn ontstaan tijdens en na een kwartiertje zwemmen. Ook hier was mijn interventie sterk bepaald door de gedachten die de patiënt zelf had over zijn gezondheidsprobleem.

Ik ben van mening indien de ziektperceptie, geschetst in bovenstaande casussen, niet verandert dit een belemmering voor het herstel betekent. Hierdoor zal er minder effect zijn van fysiotherapeutische interventies.

[Peter van der Salm]

Beste Edwin,

De twee voorbeelden zijn ook voor mij als practicus herkenbaar.
Wellicht moeten we in het kader van ziekteperceptie het begrip herstelbellemmering ruimer zien.
Een ontevreden patient omdat het herstel niet snel genoeg verloopt, een patient die voortijdig tussendoor weer bij de huisarts een consult aanvraagt, een patient die per se doorgestuurd wil worden naar een medisch specilaist, dit alles draagt waarschijnlijk niet bij aan normaal herstel.
Ook zal dit geen positief beeld over de fysiotherapeut geven.

Op weefselniveau is onnodige stress ten gevolge van ‘foute’ ziekteperceptie herstelbelemmerend?

Bedoel je met ‘gedrag’, bewegingsgedrag in relatie tot ziekteperceptie in de zin dat ‘foute’ ziekteperceptie de motor is achter het logisch daaraan gekoppelde ‘fout’ bewegingsgedrag?

Met collegiale groeten,
Peter van der Salm.

[Edwin de Raaij]

Dag Peter,

graag reageer ik op je 2 vragen.

1. Op weefselniveau is onnodige stress ten gevolge van ‘foute’ ziekteperceptie herstelbelemmerend?
Geen eenvoudige vraag. Persoonlijk denk ik dat de invloed van stress op het herstel op weefselniveau nogal eens sterk overdreven wordt. Een langdurige stressor kan zeker distress opleveren, waar weefsels nadelige gevolgen van ondervinden. Zelf ‘grijp’ ik niet snel naar deze hypothese.

2. Bedoel je met ‘gedrag’, bewegingsgedrag in relatie tot ziekteperceptie in de zin dat ‘foute’ ziekteperceptie de motor is achter het logisch daaraan gekoppelde ‘fout’ bewegingsgedrag?
Op dit terrein voel ik me meer deskundig. Vanuit de gezondheidspsychologie zijn meerdere modellen bekend waaruit gedrag wordt beschreven/verklaard. Een van die modellen is het Common Sense Model of Self-regulation (CSM). Ik ben zo vrij om uit mijn master thesis te citeren:
“The CSM is based on a parallel processing model (figure) describing human behaviour to health threats. In this model, a health threat generates both cognitive representations (danger control) and emotional states of fear and distress (fear control). Each individual process a health threat through three stages. First, representations are formed, secondly goals are set to cope with the health threats, and finally the efficacy of changed or unchanged behaviour is evaluated. A feedback loop processes the efficacy whereby the individual again forms
representations of the new adapted health threat.”
Vanuit dit model is ziekteperceptie inderdaad de motor achter gedrag. Dit wordt met diverse onderzoeken ook bevestigd (zie eerste deel van mijn master thesis).

Verandering van ziekteperceptie levert verandering van gedrag, althans dit is gebleken bij mn chronische gezondheidsproblemen. Of dit op gaat bij patiënten bij ons in de praktijk wil ik graag verder onderzoeken. Mijn ervaring verteld me dat dit zo is.
Maar ja, je moet niet alles geloven wat je ziet…………….

[Auteur]

Berichten